Сыныбы: 7 сынып
Сабақтың тақырыбы:“Архимед күші.

Мақсаты: Білімділік: Су ішінде денеге әрекет ететін ығыстырушы күшті

анықтауды үйретеотырыпбілімжәнебілік дағдыларынқалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушыларды ой өрісін дамытуға,өз бетімен

ізденуге, қорытынды жасауға,өзін-өзі бағалап, сын

көзбен қарауға машықтандыру.

Тәрбиелік:Оқушыларды ұқыптылыққа,жауапкершілікке,

ізденімпаздыққа,еңбексүйгіштікке,өзелінсүюге

тәрбиелеу.

Сабақтыңтүрі:аралас сабақ.

Сабақ типі: жаңа тақырыпты меңгеру.

Сабақтыңкөрнекілігі:бағалаупарақтары, портрет, интерактивті

белсендітақта, activote құрылғысы,балауыз,шам,су,стакан.

Пәнаралықбайланыс:математика,тарих,география,әдебиет,информатика.

Сабақбарысы:

I. Ұйымдастырукезеңі. Оқушыларменсәлемдесу, түгендеужәнесыныптазалығынакөңілбөлу.(2мин)

2. Өткендіқайталау.(12мин)

3. Жаңасабақтытүсіндіру.(20мин)

4. Жаңасабақтыбекіту. (activote құрылғысынпайдаланыптест

тапсырмаларын орындау).(5мин)

5. Сабақтықорытындылау.(3мин)

6. Оқушылардыбағалау.(2мин)

7. Үйгетапсырма.(1мин)

II.Үйтапсырмасынтексеру.

1) Сұрақ-жауапарқылысұрақтар беріп білімдерін тексеру.

1. Күштіңтүрлерін ата?


Күш
тартылу күші

ауырлықкүші

үйкеліскүші серпімділік

2. Үйкеліс күшінің түрлерін ата?

Үйкеліс күші



сырғанау домалау тыныштық

3. Күштіқандайқұралменөлшейміз?

Күштіөлшеуүшінаранайықұралдар–динамометрлер (грекше динамис-күшжәнеметро-өлшеймін) қолданылады.

4. Бірқылыпты қозғалыс деген не?

Дене бірдей тең уақыт аралығында ұзындығы бірдей жол жүрсе, ондай қозғалыс бірқалыпты қозғалыс деп аталады.

5. Бірқылыпсыз қозғалыс деген не?

Дене тең уақыт аралығында әр түрлі жол жүріп өтсе, ондай қозғалысты бірқалыпты емес қозғалыс деп атайды.

6.Неге жаңбыржауаралдындаадамныңсүйекбуындары

сырқырайды. (Атмосфералыққысымкемиді,соданадамныңқан

айналым жүйесібұзылады. )

7. Қатынасыдыстардыбөліпал. (Шәугім,шәйнек,суқұйғыш.)
2. Физикалықшамалардыөлшем бірліктерімен тұтастырыңдар.

1).

Сұйықтығыздығы g кг/м³
Тұрақтышамалар V 9,8Н/кг
Дене көлемі ρ м³
2)


кг/м³

м/с

м

с

Н

1. Жылдамдық

1. 
   Күш
   
2. 
   Уақыт
   
3. 
   Ұзындық
   
4. 
   Тығыздық
   

3 . «Сиқырлытекше»эксепримент жүргізу.

Ыдыс ішінде су бар. Ыдыс түбіндетиынжатыр. Қақпақ, сіріңке, қағаз, пинцет,стақансияқтықұралдардыңқайсысынпайдаланып, қолдысуқылмай, тиындықалайалуғаболады? (2 жұлдыз) (пробка ішіне қағаз салып оны өртеу керек те, үстінен стаканмен жабу керек.)

4. «Ойлан тап» ойыны арқылы білімдерін тексеру.

1. 
   Елеуішпен су әкелуге бола ма? (Болады. Қарменмұзкүйінде)
   
2. 
   Мұзқандайкүйгежатады? (Қаттыкүйге)
   
3. 
   Егер кеседегі судың бәрін ішіп қойсақ не қалады? (Ауа)
   
4. 
   Ауа қандай күй? (Газкүйі)
   
5. 
   Қандай ыдысқасуқұйылмайды? (Су толы ыдысқа)
   
6. 
   Ал су қандай күйге жатады? (Сұйық күйге)
   
7. 
   Орнынан қозғалмай не өтіп бара жатыр? (Уақыт)
   

5. Физикалықтәжірибе.

Сіздердіңалдарыңыздатәжірибеөткізуүшінбірнешеқұралдарбар. Нәтижегежеткенуақытта, мынандайсұрақмазалайды. Неліктен?»

А) Піскен жұмыртқа, қағаз, сіріңке. Қағаздыжағып, бөтелкеніңішінесаламызда, үстінежұмыртқанықоямыз. Жұмыртқабөтелкеніңішінекіреді. Неліктен? (Қағазжанғандаауақызадықысымұлғаядыда, ауаныңжартыбөлігіжұмыртқағашығады.)

Б) Стакан, тиын, жайпақтабақтасу, сіріңке. Қолдысуқылмай, тиындықалайалуғаболады? (Жанғанқағаздыстаканменжапсақатмосфералыққысымарқылысустаканныңішінекіреді, сосынкүмістіалуғаболады.
III. Жаңасабақтытүсіндіру.

1.“Ой қозғау” сөз жұмбақ шешу

Оқушылар бұл сөз жұмбақты шешу арқылы, өткен сабақтағы білімін нақтылап, оны өз дәрежесінде көрсетеді.

м	е	т	Р
		д	е	Н	е
			м	ұ	х	а	м	м	е	д
				з	а	т
А	с	т	р	о	н	о	м	и	я
				д	и	ф	ф	у	з	и	я
	ф	и	з	и	к	а
г	р	а	д	у	с
к	ү	ш	і

1. 
   Жолдың өлшембірлігі?
   
2. 
   кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе?
   
3. 
   Астрономияда өшпес із қалдырған Ұлықбектің аты?
   
4. 
   Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі?
   
5. 
   Аспан денелері туралы ғылым?
   
6. 
   Киімге жаққан әтір иісінің ауаға жайылуы қандай құбылыс?
   
7. 
   Табиғат туралы ғылым?
   
8. 
   Термометрдің өлшем бірлігі?
   
9. 
   Денелердің өзара әрекеттесуші сандық өлшемі?
   

2. Жаңа сабақты түсіндіру Біз өткен тақырыпта манометр, сорғылар тақырыбымен таныс болдық, енді - Архимед күші тақырыбымен танысамыз.

Суат бетінде үлкен болсадаағашбөрененіңжүзіпжіретіні, алоғантасталғанкішкенеметаллкесегібатыпкететініәркімгедебелгілі.Судажүзебілетінәркімақсудыңөзінебатырылғандененіығыстыратынынжақсыбіледі.Адамаздап малти білсе,судаоныңжүзуінеықпалетеді.Сұйықтарапынанәрекетететінбұлкүшқайданпайдаболады?

Сұйыққабатырылғанденегеәрекетететінбұлығыстырушыкүштіңшамасыденеменсұйықтыңқандайсипаттамаларынабайланыстыболатынынқарастырайық. БұлкүштіңменінтұңғышретертедегігрекғахымыАрхимед(б.з.б.287-212) есептеп шығарған.Архимедкедейіндеадамдарығыстырушыкүштіңбарекенінбілгеніанық.Судакемелер, қайықтар,салдаржүзген,ығыстырушыкүшмүмкіндікберетіндейдәрежедеоларғажүктертиелген.Алайда осы күштіңшамасынегетеңболатынындәлесептепшығарғанАрхимедболатын.Аңыздаайтылатындай,СиракузпатшасыГеронныңтапсырмасыбойыншаоныңтәжінзергертазаалтыннанжасадыма,әлдеалтынменкүмістіңқоспасынанжасадыма? Дегенсұраққажауаптаба алмай,көпкүнәуреленгенғалымбіркүнітолтырасуқұйылғанваннағатүскенкездеойынаәлгісұрақтыңшешуікелгендейді.Өзініңашқанжаңалығынашаттанақуанғанол«Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз көшелерініңбойыменайғайлапжүгіргенекен.Сірә,жаңалықашқан адам ерекше бірсезімгебөленетінболар.

2.Архимедтіңашқанжаңалығыныңмән-мағынасынтүсінуүшінқарапайымтәжірибежасапкөрейік.Динамометрілгегінеқандайдабірденеілейікте,оныңшкаласыныңкөрсетуібойыншаауырлықкүшініңмәнінбелгілепалайық.осыдан кейіндененітолықсуғабатырайық.Динамометркөрстуіөзгергенінбайқаймыз.Неліктен? Дененіңмассасынөзгерткенімізжоқ.Демекбұлжағдайдаденегеауырлықкүшіненбасқаонысуданығыстыратынкүшәрекететеді.Олкүшқалайпайдаболады?

Сұйықтыңқысымы туралы білімімізгесүенеотырып,осысұйыққабатырылғанденегеқандайкүштерәрекетететінінқарастырайық.Дененіңбүйіржақтарынаәрекетететінкүштертеңжәнеоларбірін–бірітегеріптұрады.Бұлкүштердіңәрекетінентекденесығылады.Дененіңүстіңгіжағын биіктігіҺ₁ су бағаныҒ₁ күшпен , алтөменгіжағынбиіктігіҺ₂ су бағаныҒ₂ күшпенқысады. МұндағыҺ₂ су бағаныныңбиіктігіҺ₁ биіктіктенкөп, сондықтанҒ₂ күшідеҒ₁ күштенкөпболады. Демек, дененісұйықтанығыстыратынкүшҒ₁ жәнеҒ₂ күштерініңайырмасына тең, яғниҒ_ы═Ғ₁-Ғ₂.

Сонымен, сұйыққабатырылғанденегеосыдененісұйықтанығыстыратынкүшәрекететеді.

Тірек-сызбалар:

F=pS=ρghS;

F_Ы=F₂-F₁=ρgh₂S-ρgh₁S=ρgS(h₂- h₁)= ρghS= ρgV;

F_Ы= ρ_СgV_Днемесе F_А= ρ_СgV_Д

Архимед күші: F_А= ρ_СgV_Д
3. Есеп шығару. Есептер деңгейменберілген. Оқушыларесептердіөздері таңдайды. Дұрысжауабынжұппентексеру.

Мысал есеп:Көлемі 0,8м³ дене суға батырылғанда оған қандай ығыстырушы күш әрекет етеді?

№1.Суға көлемі 100см³ болатын денеге батырылған.Осыденегеәрекетететін ығыстырушыкүштіанықтаңдар.Судыңтығыздығы 1000кг/м³

№2 Керосингемассасы 500гтеміркесегібатырылған.Ығыстырушыкүштіанықтаңдар.Темірдің тығыздығыρ =7900кг/м³,алкеросиндікі

ρ=800кг/м³

IV. Жаңасабақтыбекіту:

1. Оқулықпен жұмыс.

29 жаттығу. №1, №2

2. Тест тапсыру. (activote құрылғысынпайдаланып тест

тапсырмаларын орындау).

1.Архимед күшініңөлшембірлігі.

2.Судың 0,6мтереңдіктегі қысымынтабыңдар.

3.Қөлемі 0,001 метр куб дене суғабатырылғаносыденегеәрекет

ететінығыстырушыкүшті анықтаңдар?

4.Сұйықтыңтығыздығынөлшеугеарналғанаспап.

5.Атмосфера сөзініңмағынасы.

6.Архимед күші қандайшамаларменбайланысты.

7.Мағанжердіңтіреунүктесінкөрсетсеңізболғаны,менжерді көтеріп

беремінсөзіментарихтақалғанғалым.

8.Массасы 4кг дене қандайаурлықкүшінтүсіреді?

9.Көлемі 40 метркубкеросинніңмассасынегетең?Керосиннің

тығыздығы 800кг/м³

10.Барометр таудыңетегіндегі қысымның 760мм.сын.бағ ,алоның

ұшарбасындағықысым 722мм.сын.бағтеңекенінкөрсетеді.Таудың

биіктігі қандай?

11.Ауырлықкүші Архимедкүшіненүлкенболса,судағыденегене

болады?

12.Мұзкесегі бензиндежүзіпжүреала ма?

V. Сабақтықорытындылау.

Венн диаграммасы:

Архимед күшіменауырлықкүші

VI. Оқушылардыбағалау.

№	Оқушының аты-жөні	Үйжұмысы	Оқулықпен жұмыс	Тест	Қорытындыбаға
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7

VII. Үйгетапсырма : §55-§56,29-жаттығу 6,7,8,9 есептершығару